Çiftlerin 1 yıllık süreyle düzenli cinsel hayatlarına ve istemelerine rağmen gebelik olmaması durumuna kısırlık (infertilite ) denir. Çiftlerin birlikteliklerinden itibaren hiç gebelik olmamışsa primer infertilite, bir kez çocuk sahibi olduktan sonra çocukları olmuyorsa sekonder infertilite denir. Kısırlık bir hastalık değildir. Bir çok nedeni olan bir sonuçtur.
Tetkiklere başlamadan önce iyi bir öykü alınmalı, kadın doğum doktoru tarafından jinekolojik muayene ve vajinal ultrasonografi yapılmalı. Döllenme sperm denilen erkek hücresi ile ovum denilen yumurtanın tüplerde birleşip, spermin ovum içine girmesiyle olur. O halde temel olarak erkekde sperm, kadında ovum varlığı ve bu iki hücrenin birleşmesi için kadın organlarında bir engelin olup olmadığı araştırılmalı.
Mümkünse çiftler beraber değerlendirilmeli. Beraber öyküleri alınmalı. Çiftlerin yaşı, daha önceden gebelik olmuşmu, cinsel yolla bulaşan hastalık var mı, haftada kaç kez cinsel ilişki oluyor, önceden yapılmış tetkik ve tedavileri var mı, bunlar detaylı şekilde sorgulanmalı. Cinsel öyküde ilişki sıklığı, zamanlaması, kayganlaştırıcı maddelerin kullanılıp kullanılmadığı öğrenilmeli.
Normal cinsel aktivitesi olan çiftlerde bir adet dönemi peryodunda gebe kalma hızı % 20 dir. Bu nedenle zamanlama ve sıklık önemlidir.
1-Sperm Analizi
3 günlük cinsel perhizden sonra semen analizi yapılır. Alınan semen 1 saat içinde değerlendirilmeli. Spermiogramda sorun tesbit edilirse erkeğin tedavisi ürolog tarafından devam ettirilmeli. Spermiogramda normal parametreler şu şekildedir:
a-Volüm > 1ml
b-Konsantrasyon > 20 milyon sperm/ml
c-Motilite>% 50
d-Normal morfoloji > % 60
2-Bazal Vücut Isısı
Yumurtlamanın olup olmadığını saptamak için kullanılan, hastanın evde yapacağı basit bir testdir. Kadının vücut ısısı sabah uyandıktan hemen sonra, herhangi bir aktivite yapmadan, yatakdan kalkmadan basit bir termometreyle saptanır ve standart bir çizelgeye kaydedilir. Yumurtlama sonrası kanda yükselen progesteron seviyesi vücut ısısını 0,5 derece yükseltir ve ısı 37 dereceye ulaşır.
3-İlişki Sonrası Testi (PCT/Huhner testi)
Sperm ile rahim ağzındaki sıvının arasındaki etkileşmenin analizi yapılır. Ayrıca sperm kalitesi hakkında kabaca bilgi verir. Erkek sperm analizi yaptırmaktan kaçıyorsa bu test ile sperm faktöru basit olarak değerlendirilebilir. Test için uygun zaman 28 günde bir adet gören kadında adetin 12-14.günleri arasındadır. Çift 48 saat ilişkisiz dönemden sonra bu tarihde ilişkide bulunup muayeneye giderler. 2-8 saat içinde rahim ağzından alınan sıvıda mikroskopik inceleme yapılır. PCT değerlendirilmesi subjektif olsada her bir mikroskopik alanda 5-10 adet hareketli sperm bulunmalı ve rahim ağzındaki sıvı 8 cm e kadar uzayabilir durumda olmalı.
Anormal PCT nedenleri;
4-Rahim Filmi (hsg-histero salpıngo grafi)
Rahimin ve tüplerin değerlendirilmesi için yapılır. Olası bir gebeliği bozmamak için mutlaka adet kanamasının bitmesinden sonraki birkaç gün içinde yapılmalı. İşlemde rahim ağzından radyo-opak bir boya verilerek bu boyanın üreme kanalından (tüpler) karın boşluğuna geçişi floroskopik olarak izlenir ve radyografik olarak görüntülenir. Eğer rahim anomalisi varsa veya tüp kapalıysa ona göre hasta yönlendirilir.
5-Endometrial Biyopsi
Rahim iç tabakasının progesteron hormonuna yanıtı değerlendirilir. Yumurtlama olup olmadığı tesbit edilir. Adetin ikinci fazının yeterli olup olmadığı da değerlendirilir. Adet kanamasının 22-24. günleri arasında yapılır.
6-Tanısal Laparoskopi
Hem endometriozis, pelvik yapışıklık gibi durumların olup olmadığı saptanır, hemde bu yapışıklıkları düzeltecek cerrahi müdahalenin yapılmasına olanak verir. Laparoskopi, rahim filmi (HSG) ile anormallik saptanmadığında hastanın daha iyi değerlendirilmesi amacıyla yapılır. HSG gibi adetten hemen sonra yapılır. HSG de küçük anormallikler atlanabilir. Kısırlık için hiç bir sebep bulunamıyorsa histeroskopide yapılacak testlere ilave edilir.
Sebepler tesbit edildikten sonra tedavi sebebe yönelik planlanır. Yumurtlama yoksa ilaçla yumurta oluşturulmaya ve çatlatılmaya çalışılır. Klomifen sitrat, GnRH, hmG, bromokriptin gibi ilaçlar yumurtlamayı sağlamak için kullanılır.
E-Erkeğe bağlı kısırlıkda tedavi programı ürolog tarafından yapılır. İntrastoplazmik sperm enjeksiyonu uygulaması erkek kısırlığında devrim yaratmıştır. Ejekülattan, testis biyopsisinden canlı sperm elde edilebildiği sürece başarılı gebelik gerçekleşebilir.
F-Endometriozis
Kısır kadınların % 40 ında endometriozis vardır. Tanısı vajinal ultrason ve laporoskopi ile olur. Endometriozis hafif, orta ve şiddetli olarak gruplandırılır. Endometriozisin üreme üzerine olumsuz etkisi kesindir. Onun için teşhis edildiğinde tıbbi veya cerrahi tedavisi hemen başlamalı. Ağır vakalarda IVF (tüp bebek) uygulanır.
G-Erkek ve kadın genital sistem enfeksiyonlarıda kısırlık sebepleri arasındadır. Chylamydia ve gonorhea ana mikroplardır. Uygun ilaçlarla tedavi sonrası gebelik oranı artar.
H-Tüp Faktörleri, tüp iltihaplarının artmasına bağlı daha çok görülmeye başlanmıştır. Tüp tıkanıklıklarının tedavisinde uygun vakalarda mikrocerrahi yapılır. Yada sıklıkla IVF tedavisine gidilir.
